An kafa Futa Toro a cikin shekarun 1500 ta daular Denianke da aka gina ta daga sojojin Fulani da na Mandinka; mahimmancin mutanen Fulani ga wannan mulkin ya haifar da wannan zamanin da ake kira daular Great Fulo.
Fulanin sun mamaye tare da tarwatsa hanyoyin kasuwanci wadanda ke samar da ci gaban tattalin arzikin tsofaffin masarautun Afirka, don haka suka fara tashi. Futa Bundu, wani lokacin ana kiransa Bondu kuma yana cikin Senegal da Faleme koguna suna haduwa, ya zama cibiyar habaka daular Fula da ke Yammacin Afirka da tasiri a karni na 17.
Daga karni na 18 zuwa gaba, yawan Jihadin ya karu kamar wadanda Ibrahim Sori da Karamoko Ali suka jagoranta a shekarar 1725, Fulanin sun zama karfin fada aji kuma sun kasance sun mamaye siyasa a yankuna da dama. [53] Yankin ya mamaye yakin basasa, tare da yawancin layin Islama da ke neman ikon siyasa da iko. ‘Yan Maroko sun mamaye yammacin Sahel suna karawa cikin halin rashin tsari. Noman abinci ya fadi warwas, kuma a cikin wannan lokacin yunwa ta addabi yankin, inda hakan ke shafar yanayin siyasa da kuma haifar da karuwar mamayar ‘yan bindiga na ayyukan tattalin arziki.
Bayan lokaci, daular Fulbe ta rabu tsakanin zuriyar daga baya kuma ta habaka zuwa masarautu da yawa. Babban ginshikin ikon Fulbe shine abubuwan da ke cikin kwarin Kogin Senegal, tsaunukan Fuuta Jallon, a Guinea, Inland Delta na Niger a Mali (Maasina), arewacin Nijeriya da Filaton Adamawa a Kamaru. A tsakanin wadannan manyan cibiyoyin akwai kananan kananan siyasa da yawa wadanda Fulbe ya mamaye yankin Gourma na kasar Mali ta yanzu da arewa da yammacin Burkina Faso (Jelgoji, Boboola, Dori, Liptako), arewacin Benin (Borgu), da Sene- Gambiya, arewacin Senegal (Bundu), da yankunan kudu da yamma na Nijar ta yanzu (Dallol Bosso, Birni N’konni).
Musuluntarsu
Mutanen Fulawa, masu asalin Larabawa da Arewacin Afirka, sun musulunta da wuri. A cewar Dabid Lebison, karbar Musulunci ya sanya Fulanin ji da “fifikon al’adu da addini ga mutanen da ke kewaye da su, kuma wannan karbuwar ta zama babbar alamar iyaka ta kabilanci” tsakanin su da sauran kabilun Afirka da ke yankin Sahel da Afirka ta Yamma. Fulani da ke zama da makiyaya sun zama kungiyoyin siyasa da yaki, tare da dawakai da kayan yaki daga arewa. Yake-yake ba wai kawai tsakanin mutanen Fula da wasu kabilu ba ne, a’a har ma da shiga tsakanin Fulani makiyaya da marasa karfi, inda wani lokaci suke aiki cikin hadin kai, kuma a wasu lokutan shugabannin Fulanin Musulmai suna kaiwa Fulani makiyaya hari a matsayin kafirai.
Sarakunan Daular Songhai sun musulunta sunni a karni na 11 kuma sun kasance manyan abokan kasuwanci na Gabas ta Tsakiya da Arewacin Afirka. Mayakan Fulani, a cikin karni na 15, sun kalubalanci wannan jihar kasuwanci ta Afirka ta Yamma kusa da Kogin Neja, amma aka fatattake su. A shekarar 1493, Askia Muhammad ya jagoranci fulanin daga yammacin Sudan, kuma bayan lokaci ya sami iko da yawa wanda ya kasance masarautar Songhai a baya, tare da cire Sonni Baru wanda yayi yunkurin kare muradun makiyaya. Askia Muhammad ya sami iko kan hanyoyin safarar matafiya a Afirka ta Yamma, amma dan nasa, Askia Musa ya yi masa juyin mulki a cikin juyin mulkin a 1528.
Fulani, bayan sun kasance rukuni na farko na mutane a Afirka ta Yamma da suka musulunta, sai suka zama masu himma wajen tallafawa ilimin addinin Musulunci da akida daga cibiyoyi irin su Timbuktu. Mutanen Fulawa wadanda daga baya aka san su da Toroobe sun yi aiki tare da Berber da Malaman Addinin Musulunci na Larabawa, suna tsara yadda Musulunci zai yadu a Afirka ta Yamma. Mutanen Fula sun jagoranci jihadi da yawa, ko yake-yake masu tsarki, wadanda wasu manyan yake-yake ne. Wadannan yunkurin yaki sun taimaka wajen yada addinin Islama a Afirka ta Yamma, kamar yadda kuma ya taimaka musu suka mamaye yawancin yankin Sahel na Yammacin Afirka a zamanin da da kuma zamanin mulkin mallaka, wanda ya kafa su ba kawai a matsayin kungiyar addini ba har ma a matsayin kungiyar siyasa da tattalin arziki.
Imamancin Futa Jallon
Masarautar / Imamancin Timbo a cikin Fuuta Jallon ita ce farkon masarautun Fulbe a Yammacin Afirka. Hakan ya samo asali ne daga tawayen da Fulbe na Musulunci ya yi wa zaluncinsu da arna Pulli ko wadanda ba na Musulunci ba Fulbe), da Jallonke (asalin mazaunan Mande na Fuuta-Jallon), a farkon rabin karni na 18. Sarki na farko ya dauki taken Almaami kuma ya zauna a Timbo, kusa da garin Mamou na zamani. Garin ya zama babban birnin siyasa na sabuwar daular da aka kafa, tare da babban birnin addini a Fugumba. Majalisar dattawa ta jihar Futa Jallon suma sun kasance a Fugumba, suna yin aiki a matsayin birki ga ikon Almami.
Sabon imamancin ya kasance galibi yana cikin kasar Guinea ta yanzu, amma har ila yau ya fadada sassan Guinea Bissau, Senegal, da Saliyo ta zamani. A hakikanin gaskiya wannan masarautar ta kasance jihar taraiya da ke larduna tara: Timbo, Fugumbaa, buuriya, Koyin, Kollaade, Keebaali, Labe, Fode-Hajji, da Timbi. Bayan nasarar Fulbe ta Musulmai, wasu kabilun da suka ki jihadi an tauye musu hakkinsu na kasa sai dai wani dan yanki kadan don abin da suke bukata kuma an mai da su bautar. Adan kauyen Pulli Fulbe ya rasa dukkan ‘yanci na motsi, don haka, ya fara daidaitawa gaba daya. Jalonke ya rasa matsayinsu na daraja kuma ya zama bayi (maccube).
Daga baya, saboda rikici tsakanin rassa biyu na gidan masarautar Seediayanke, (da Soriya da Alphaya), an kafa tsarin juyawa ofishi tsakanin wadannan rassa. Wannan ya haifar da kusan dawwamar da rikice-rikicen cikin gida tunda babu wani bangare da ke da sha’awar girmama tsarin, wanda hakan ya raunana karfin cibiyar siyasa.
Asalin Kabilar Jaba Da Yadda Suka Yadu A Sassan Kasar Nan
Tare da Sabo Ahmad Kafin-Maiyaki, A wannan makon mun zo...
