Daga Rabiu Ali Indabawa,
Ya kara bayyana karara cewa kasar nan wata matattara ce ta hakikanin samun ikon mallakar ‘yan fashi da makami. Kira su da kowane suna; mulkin ‘yan fashi ko makiyaya musamman a Arewacin kasar, wanda hakan ke nuni da kyakkyawan tunanin cewa akwai Jumhuriyyar ‘yan fashi a cikin wasu dazuka na Tarayyar Nijeriya.
Abin bakin ciki, babban yaren dake jagorantar yankin shi ne kan gaba wajen jagoranci ga wannan bayyanannen kalubale ga hukumarsu wanda ke kara dagula al’amarin. Tunda da yawa daga cikin dazuzzuka yawancinsu mulkin yankin ba ya isa ga wurin, domin ‘yan fashi sun karbe iko kuma sun kafa hukuma mai karfi daga inda yanzu suke ayyana dokokin hulda da gwamnati na wannan lokacin.
Amma yankin ‘yan fashin ba za a ce wata jamhuriya ce ta yau da kullum da ba inda doka da oda ke bijirowa da matakin siyasa ba. Abin da kuka samu a bincike shi ne Jumhuriya wacce ke da alaka da halaye iri daya tare da yanayi na wata rayuwa da a lokaci daya ta zama mai muni, tare da aiwatar da ayyuka na rashin hankali. Wannan Jumhuriya tana gudanar da mulkinta ne a dokar daji, yakin mutum da mutum wanda aka inganta ta da abubuwan da wasu suka zaba na mafi kyau da rayuwarsu.
Babu wata babbar masana’antar tattalin arziki da ke ci gaba a cikin wannan dajin. Haka nan ba fursunoni a karkashin ikon hukuma guda daya. Amma a tare da hakan wannan Jumhuriya ta daji ta kasance wata mafaka ce ta zamani wacce shugabanninta ke yaki da ita. Kuma daga wannan gandun daji ne suka samu ikon mamaye yankuna na ingantacciyar gwamnati kuma halattaciya wanda ga dukkan alamu sun nuna babu wata shaida dake alamta kawo taimako.
Abin ban mamaki, ana yin amfani da wannan karancin hankali a kan wasu dalilai marasa karfi. Mafi yawan abin da ake yawan gani shi ne, yin garkuwa da mutane wata matattara ce wacce da ke matukar bukatar kulawa don kar a cutar da wadanda lamarin ya rutsa da su da kuma wuraren da ba sa laifi. Wannan ya kasance ma’anar hankali duk da cewa an maido mana da karfin ikon da gwamnati ke da shi na shawo kan haka.
Na baya-bayan nan, akwai wani bayani mai ban dariya daga Ministan Yada Labarai da Al’adu Lai Mohammed ya yi, yana mai cewa gwamnati na taka-tsantsan wajen kai hare-hare a yankunan ‘yan ta’addan saboda tsoron lalata muhalli kamar yadda ya nuna cewa ana yin irin wannan satar mutane a Amurka da sauran wurare.
Ma’anar karshen wannan bayanin ita ce cewa babu wani abu na musamman game da mamaye makarantu da sace dalibai da gwamnati za ta yi duk yawansu tunda mutane sace-sacen yana faruwa a kasashen da suka ci gaba.
Wannan shi ne irin maganganun da ba su dace ba, marasa ma’ana kuma marasa kan gado wadanda suka fallasa ‘yan kasarmu ga alfarmar ‘yan fashi.
Wannan halayyar wane ma’auni ne rashin hankali a halin da muke ciki game da mummunan tashin hankalin ‘yan fashi da makiyaya wanda ya sanya cancantar gwamnati ga gwaji mai tsanani. Ba yadda za ai ba zato ba tsammani, abubuwa sun faru ta fuskoki da dama na nuna rashin tabbas kuma a zo da irin wadannan kalamai.
‘Yan fashi suna amfani da fasaha ta zamani don satar daliban makaranta da sauran ‘yan kasa wadanda basu ji ba basu gani ba a cikin daruruwan jama’a tare da tsarin tsaro na kasar da ke ba da kariya. Akwai sace yaran Kankara da aka yi na kimanin yara ‘yan makaranta 400 a Jihar Katsina a ranar da Shugaba Buhari ya isa jihar don hutawa.
Yayin da kurar satar Kankara ke shirin lafawa, kwalejin gwamnati da ke Kagara, Jihar Neja ta zama abin kunci yayin da aka sace dalibai 42, ma’aikata da danginsu a irin wannan yanayi.
Kafin aukuwar lamarin na Kagara, matafiya a cikin motar bas ta Jihar Neja sun fada cikin irin wannan komar. Tattaunawa game da sakin matafiya da daliban sun ci gaba a cikin dabarun zamani.
Ba a gama da wannan fargaba ba. Jihar Zamfara da ta kasance cibiyar matsalar ‘yan fashi, inda a can aka sace ‘yan makaranta sama da daliban Kwalejin Gwamnati 300, Jangebe suka shiga cikin daji a cikin irin wannan yanayi tare da kashe dalibi daya. Wani wurin a jihohin Kaduna, Filato da Sakkwato, abin takaici ne game da kashe-kashe da sace-sacen mutane don neman kudin fansa.
Yayin da nake rubutu, rahotannin sace-sacen mutane da kashe-kashe na ci gaba da daukar kanun labarai a manyan jaridunmu na kasa duk da alkawarin da shugaban kasar ya yi cewa kame Jangebe zai zama na karshe. Kimanin jihohi bakwai a Arewa sun rufe makarantu sakamakon matsalar satar mutane.
Wannan ya haifar da ayar tambaya, shin ko akwai wata alaka tsakanin wadanda ake kira ‘yan fashi da masu tayar da kayar baya na kungiyar Boko Haram wadanda ke ganin ilimi a matsayin sharri. ?
Har ila yau, akwai cusa ra’ayin cewa ana yaudarar ‘yan fashi zuwa satar yara ‘yan makaranta saboda makudan kudaden da suke samu daga ciki musamman ganin yadda ake danganta su da daure yara a cikin dazuzzuka masu hadari.
Abin birgewa, yanayin rikice-rikicen yana tabarbarewa ta hanyar sanya fasalin jihar da wadanda ba na jihar ba. Kamar yadda masifar ‘yan ta’adda ke tare da mu na wasu shekaru yanzu, akwai rashin hadin kai, wadannan ‘yan fashi, abin da suke so da gaske ne ko kuma menene babban abin da suke tarawa.
Duk da haka, babu wani bambanci sosai tsakanin wadanda ake kira ‘yan fashi a sassan Arewacin kasar da kuma makiyaya wadanda a ke tsakiyar samun matsala da su a Kudu. Bambanci kawai shi ne a cikin matsayinsu na aikata laifi da ikon mallakar kasa. Haka nan za’a iya bayanin wannan bambancin ta masu canjin yanayi.
Ganin Malamin addinin Islama, Sheik Ahmad Gumi tare da ‘yan bindigar Zamfara, ya bude sabbin matakai game da tambayar’ yan bindigar. Sansanin da ya hadu da su kuma ya tattauna da su a cikin dazuzzuka na ‘yan fashi da Fulani ne.
Amma a yayin gabatar da korafin nasu, shugabannin ‘yan fashin sun yi magana ne saboda Fulanin. Sun yi nuni da ‘yan yatsu kan hare-haren da ake kai wa Fulani da ‘yan asalin Zamfara a wani bangare na korafinsu.
Babu wani abu a cikin rahoton da Gumi ya gabatar da ya nuna bambanci tsakanin ‘yan fashin da Fulani makiyayan.
Wannan gaskiyar ta dace da fahimtar halayen wadanda ake kira ‘yan fashi a Arewa da makiyaya a Kudu. Ya kasance a kan wannan maki daya ne da shawarar da Gumi ya bayar na yin afuwa ga ‘yan fashin da kuma wata kamanceceniya da ya nemi ya zana tsakaninsu da tsagerun Neja Delta wadanda fukafukansu suka gaza tashi da su sama.
Ba tare da bayyanawarsa ba cewa ‘yan fashin na gab da mallakar bindiga don kakkabo jiragen sama. Idan wani abu, kalaman Gumi cikin nasiha yana karfafa tunanin cewa ‘yan fashi sun zama masu doka a kansu; bayan kuma ana fuskantar irin hadari da kasada a Kudanci, sai dai idan an dauki matakin gaggawa don shawo kan lamarin.
Amma akwai wasu abubuwan da ba a tsammani daga ziyarar Gumi. A bayyane yake cewa bukatun ‘yan fashin sun yi daidai da na makiyaya a dazukan Arewacin da Gumi ya ziyarta.
Wadannan bukatun ba su da bambanci da abubuwan da ke faruwa a dazuzzuka na Kudanci da dazuzukan da makiyaya suka mamaye.
Amma abubuwan da suke fada da kuma kisan gillar da ake yi wa al’ummomin da a ke karbar bakuncinsu a Kudu ‘yan Arewa sun bambanta saboda abubuwan da suka shafi muhalli, kamar abin da ya faru a jihohin Oyo da Legas a baya-bayan nan, kuma wannan abin fahimta ne sosai.
A arewa, duka ‘yan fashin da makiyaya suna da halaye iri daya da jama’ar yankin. Sun kafu ne a tsakanin waɗancan wuraren saboda alaƙar al’adu da addini. Wannan yana ba su babbar dama ta yin aiki ba tare da an gano su ba. An yarda da aikinsu na gandun daji a zaman hanyar rayuwa.
Halin da ake ciki ya banban da wasan kwallon kafa a Kudu saboda sabbanin wasa da tashin hankali. Makiyaya a Kudanci ba sa raba wadannan abubuwan tare da al’ummomin da suke karbar bakuncinsu yayin da aka kai su daji. Dazuzzuka na cikin al’ummomin da suka karbi bakuncin wadanda aka sace, ana sane da kasancewar bakin. Saboda dalilai iri daya, ba zai yuwu makiyaya su fara satar yara ‘yan makaranta ba tare da an gano su ba. Wannan na iya zama kuntatawa.
Akwai abin da za a yi zargin wadanda ke haifar da matsala daga dazukan Kudanci ‘yan fashin ne. Dole ne a kauce wa hadarin jamhuriyyar ‘yan fashi a Kudu kamar yadda ya zama annoba a Arewa. Dazuzzuka su ne manyan kalubalenmu a cikin matsalar rashin tsaro. Umurnin Shugaba Buhari na harbe duk dan fashi da makami AK-47 duk da cewa an jinkirta amma duk da haka ita ce sahihiyar hanyar da za a bi.
Daga jaridar The Nation
