Yayin Da Ake Fuskantar Daminar Bana: Sabbin Hare-hare Na Barazana Ga Shirin Wadata Kasa Da Abinci

• An Kashe Manoma 1,420 An Yi Garkuwa Mutum 537 Cikin Wata 3
• Na Umarci Jami’an Tsaro Su Kawo Karshen Lamarin –Tinubu

Manoman Nijeriya da sauran masu ruwa da tsaki a harkar noma na fargaba kan sabbin hare-haren da ake kai wa kauyukan wasu jihohi na iya yin illa ga noman bana. Sun yi gargadin cewa idan har aka ci gaba da kai munanan hare-haren da ‘yan bindiga da ‘yan tada kayar baya ke kai wa manoma a yankunan manoma a jihohin Benuwe, Borno, Neja, Filato da Zamfara, kasar na iya fuskantar matsalar karancin abinci a shekara mai zuwa.

A zantawar da suka yi da LEADERSHIP Weekend, masu ruwa da tsaki da manoma sun kara da cewa sauyin yanayi da kuma jinkirin fitar da kayan amfanin gona ga manoma a kasar nan na iya dagula matsalar karancin abinci a halin yanzu.

A cewarsu, tabarbarewar rashin tsaro a manyan al’ummomin manoma ya riga ya haifar da fargabar raguwar yawan abinci da ake nomawa, musamman yayin da ake fara noman rani na shekarar 2025.

Sabbin bayanai daga HumAngle Security Tracker, wanda LEADERSHIP Weekend ta gani, ya nuna wata shaida dake alamta samar da abinci a 2025.

Bayanai sun nuna cewa a tsakanin watan Janairu zuwa Maris din shekarar 2025 kadai, an kashe ‘yan Nijeriya 1,420 da suka hada da manoma tare da yin garkuwa da 537 a munanan hare-hare a fadin kasar.

Yankin Arewa, wanda shi ne yankin da ake noman abinci, wanda kuma shi ya fi daukar nauyin tashe-tashen hankula, yankin Arewa maso Yamma adana abubuwan da suka faru na wannan tashin hankali guda 114, wanda ya yi sanadin mutuwar mutum 400, sai kuma Arewa ta Tsakiya, inda mutane 100 suka mutu, 367 kuma suka mutu. Yankin Kudu maso Yamma ya kuma shaida aukuwar al’amura 78 da kuma asarar rayuka 153, mafi girma cikin shiyyoyin kudanci.

Alkaluma na nuni da babbar barazana ga tsarin samar da abinci a Nijeriya
Rahoton SBM Intelligence ya nuna cewa tsakanin shekarar 2020 zuwa 2024, sama da manoma 1,356 a arewacin Nijeriya sun rasa rayukansu a hare-haren ‘yan bindiga, lamarin da ya tilastawa wasu da dama barin gonakinsu domin tsira.

A cikin wannan lokaci, manoma sun biya Naira biliyan 1.19 a matsayin kudin fansa domin a sako abokan aikinsu da aka sace.

SBM Intelligence wani kamfani ne da ke mayar da hankali kan kasuwa / tattara bayanan tsaro da kuma kamfani mai ba da shawara. Masu bincikenta da masana kimiyyar bayanai suna ba da bayanan sirrin da ke taimaka wa gwamnatoci, kasuwanci, da kungiyoyi masu zaman kansu don cimma manufofin dabaru yayin da suke farawa ko fadada ayyukan yanki. Tun daga 2013, ta yi hidima ga abokan ciniki a sassa daban-daban a Afirka, Faransa, Burtaniya, da Amurka.

Har ila yau, Global Human Rights Nigeria ta ruwaito a shekarar 2024 cewa an kashe mutum 24,816 da suka hada da manoma, sannan an yi garkuwa da wasu 15,597 a cikin shekaru biyar da suka gabata.

Wadannan al’amura sun haifar da kauracewa barace-barace na al’ummar noma, kuma ana fargabar kara samun raguwar ma’aikatan noman Nijeriya.

A cikin makonni biyun da suka gabata, wasu da ake zargin ‘yan bindiga ne sun sha kai hari a wasu kauyukan manoma a Jihar Filato, inda suka kashe mutum kusan 120, tare da lalata musu gidaje da sauran dukiyoyi.

Hakan ya tilasta wa wadanda suka tsira da rayukansu tserewa zuwa sansanonin ‘yan gudun hijira, inda wasu ke samun mafaka a makarantun firamare da sakandare da sauran wuraren taruwar jama’a a jihar.

Hakan ba ta saya zani ba a Jihar Binuwai, inda makiyaya suka kashe tare da raba dubban jama’a da gidajensu da gonakinsu. Makiyayan kuma sun lalata amfanin gonakin da suke nomawa, a wasu lokutan ma sun girbe su.

‘Yan bindigan da ke aiki a Jihar Zamfara na karbar kudade da haraji kafin su bar manoma su shiga gonakinsu.

Ta fuskar hangen nesa, wani rahoto mai taken ” Protecting Cibic Space: Trends, Challenges, and Future Outlook in Nigeria” ya bayyana cewa an kashe ‘yan Nijeriya 91,740 sakamakon rashin tsaro tsakanin 2011 da 2024.

Lokacin shuka da girbi, motsi a ciki da wajen gonaki yana raguwa. Duk da haka, manoma da yawa suna tsoron shiga gonakinsu domin suna tsoron sacewa ko tashin hankali.

A cewar wani rahoto na Berib Africa, kashi 60 cikin 100 na manoman Nijeriya, sun dogara ne kawai da tanadi na kansu don samun kudin noma. Yawancinsu su kan yi aiki a kan kananan filaye tare da aikin iyali.

Berib Africa kafa ce da ke neman samar da sahihin bayanai masu don karfafa kasuwanci, kungiyoyi, da kwararru a fadin Nijeriya.

A baya-bayan nan ne Hukumar Kula da Yanayi ta Nijeriya (NiMet) ta fitar da hasashen ambaliyar ruwa, ta yi gargadin samun ruwan sama yadda aka saba, da kuma hadarin ambaliya a sassa da dama na kasar, musamman a yankunan Arewa ta Tsakiya da Kudu maso Kudu.

Wadannan hasashen sun tabbatar da kalubalen da sauyin yanayi ke haifarwa ga tsarin abinci, wanda zai iya lalata manoma masu rauni wadanda tuni ke fama da rashin tsaro.

LEADERSHIP Weekend ta bayar da rahoton yadda sanannen aikin nan na gwamnatin tarayya “Operation Empty the Store”, wanda ke da nufin rarraba tallafin noma ga manoma kyauta.

Duk da alkawarin da ma’aikatar noma da samar da abinci ta tarayya ta yi cewa shirin zai dauki nauyin manoma 1,500 a kowace jiha, yawancin manoman karkara sun ce ba su samu komai ba.

Sai dai Daraktan Ma’aikatar Aikin Gona ta Tarayya, Iwara Bassey, ya tabbatar wa LEADERSHIP Weekend cewa shirye-shirye na rabon kayan aiki sun kai matakin ci gaba, inda shirin “Operation Empty the Store” din zai fara nan ba da jimawa ba.

Ya shaida wa LEADERSHIP Weekend cewa: “Lokacin da muka kammala shirye-shiryen za a fara rabon kasa da kasa, wannan shiri zai tabbatar da cewa babu wani abin da ya rage da za a ajiye yayin da manoman da ke noman rani da damina ke cin gajiyar kayan aiki a kan lokaci.”

Da yake jawabi game da lokacin rabon kayan, Bassey ya ba da tabbacin cewa an tsara shirin ne don daukar lokutan noma daban-daban.

“Manoma a jihohin Kudu za su fara shuka nan ba da dadewa ba saboda ruwan sama da wuri, su kuma wadanda ke arewa da suke da nisa za su fara shuka daga baya, a cikin watan Yuni, za a raba wa kungiyoyin biyu.

“Manoma za su iya sa rai da samun kayan aiki iri-iri, ciki har da maganin feshin ciyawa, maganin kwari, takin gargajiya, da kayan aikin noma na zamani kamar masu feshi, wadanda duk an samar da su a farashin tallafi”, in ji Bassey.

Duk da haka, manoma a fadin kasar nan suna ci gaba da korafi, inda suke kira ga gwamnatin tarayya da na kananan hukumomin kasar da su ba da fifiko wajen isar da kayayyakin abinci a kan lokaci, tabbatar da tsaro ga al’ummomin noma da gyara ababen more rayuwa a yankunan karkara domin tallafa wa ayyukansu da kuma kaucewa matsalar karancin abinci.

Da yake jawabi ga LEADERSHIP Weekend, shugaban kungiyar manoma dankalin turawa (POFAN), Daniel Okafor, ya jaddada bukatar gaggauta inganta tsaro, gyaran hanyoyi, tallafi, da kuma kai kayan amfanin gona da wuri.

Okafor wanda shi ne mataimakin shugaban kungiyar manoma ta Nijeriya (AFAN), ya ce akwai bukatar manoma su ci gaba da horas da dabarun noma na zamani, injiniyoyi, canza yanayin yanayi domin tafiyar da manufofin gwamnatin shugaba Bola Tinubu na samar da abinci.

Ya koka da yadda ake samun jinkirin rabon kayan amfanin gona, yana mai jaddada cewa rabon kayan amfanin gona da wuri zai kara habaka amfanin gona da kuma taimakawa wajen samar da abinci ga kasa.

“Kada kowane dan Nijeriya ya kwanta da yunwa; abinci hakki ne na dan’Adam”, in ji shi.
Shugaban kungiyar manoman doya da masu sarrafa masara na kasa Farfesa Simon Irtwange, ya yi kira da a inganta tsaro da tallafin gwamnati domin bunkasa lafiya da dorewa.

Da yake magana da LEADERSHIP Weekend, ya ce, “Muna so mu kawar da abubuwan da ake amfani da su na sinadarai.

Wani manomi mai suna Godwin Yakubu, wanda ke zaune a unguwar Orozo, Babban Birnin Tarayya (FCT), ya ce rabon kayan masarufi akan lokaci, inganta tsaro da ingantattun ababen more rayuwa su ne a sahun gaba wajen sa ran fara noma akan lokaci.

Ko da yake Yakubu ya ci gaba da fatan ganin matakan gwamnati za su magance matsalolin da suke addabar su musamman tsaro, ya koka da rashin tallafin gwamnati na noma.

“Tun da na fara noma shekaru da suka gabata ban taba samun tallafin kayan noma daga gwamnati ba, iri da kayan aikin da kanmu muke saya, sai dai a labarai nake ganin inda gwamnati ke ba da gudummawar.

“Na san mafi yawan mutanen da ke karbar kayan aiki da sunan manoma ba ma manoman gaske ba ne, muna nan a kauye, gwamnati ba ta taba zuwa wurinmu ba, kuma ba mu da abin da za mu je gari mu karbi kayan aiki tare da manoma ‘yan siyasa da kuke gani a ko’ina a cikin garin,” kamar yadda ya shaida wa LEADERSHIP Weekend.

Haka shima wani manomin masara mai suna Adamu Suleiman, wanda ke zaune a Karshi a Babban Birnin Tarayya Abuja, ya ce dole ne gwamnati ta amince da kuma kula da hakkin manoma tare da tuntubarsu kai tsaye domin ganin tallafin ya samar da sakamakon da ake bukata.

Ya ce, “Ina kira ga gwamnati da ta zo ta ba mu dukkan goyon bayanta kai tsaye, tun da wuri idan suna son manoma su samar da isasshen abinci ga kasar nan.

Tare da sama da mutum miliyan 30 da aka yi hasashen za su fuskanci matsalar abinci ko kuma munanan yanayi tsakanin watan Yuni da Agusta 2025, a cewar Cadre Harmonisé, lokacin noman rani na 2025 zai iya tantance ko Nijeriya na ci gaba da yaki da hauhawar farashin kayan abinci da yunwa ko kuma ta samu ci gaba mai ma’ana don murmurewa.

Na umarci hukumomin tsaro da su yi aiki cikin gaggawa – Tinubu

A halin da ake ciki, Shugaba Bola Ahmed Tinubu ya roki ‘yan Nijeriya da su kasance masu fata, hadin kai, da juriya a yayin da kasar ke fuskantar kalubalen tattalin arziki da tsaro, yana mai ba su tabbacin samun ingantacciyar ingantaccen yanayi nan gaba.
A sakonsa na Easter na 2025 ga kasar, shugaban ya bi sahun mabiya Addinin Kirista a Nijeriya da ma duniya baki daya domin tunawa da gicciye Yesu Kristi da tashinsa daga matattu, inda ya bayyana bikin a matsayin lokacin yin tunani a kan dabi’u masu dorewa na “hadaya, fansa, soyayya, da bege.”

“Kamar yadda Kristi ya yi nasara a kan mutuwa, haka ma kasarmu za ta yi nasara a kan kowane kalubale da muke fuskanta,” in ji Tinubu.

Da yake maida jawabi kan matsalolin tsaro na baya-bayan nan, shugaban ya bayyana bakin cikinsa kan asarar rayuka da aka yi a wasu sassan kasar, ya kuma jaddada aniyar gwamnatinsa na maido da zaman lafiya da tsaro.

“Na fahimci akwai zafi da fargabar ga wadannan abubuwan da suka faru. Bari in tabbatar muku da cewa kudurin gwamnatina na maido da zaman lafiya da tsaro har yanzu yana nan daram,” in ji Tinubu, inda ya kara da cewa ya bayar da umarni ga rundunar sojojin Nijeriya da hukumomin tsaro da suka dace da su dauki mataki cikin gaggawa.

Ya yaba da jajircewar jami’an tsaron kasar, inda ya bayyana cewa Nijeriya na “Sauyawa tare da samun ci gaba a kullum wajen dawo da zaman lafiya da kwanciyar hankali.
Dangane da tattalin arziki, shugaban yana sane da wahalhalun da ‘yan kasar da yawa ke fuskanta amma ya nuna cewa alamun farfado da zaman lafiya sun fara bayyana.

“Muna aiki tukuru don maido da kwarin gwiwar masu zuba jari, da daidaita muhimman sassa, da gina tattalin arzikin da ya hada da dukkan ‘yan Nijeriya,” in ji shi, yana gode wa ‘yan kasar saboda hakuri da juriyarsu.