Shettima: Shekaru Biyu Na Mataimaki, Jagora Mai Hangen Nesa Da Kawo Sauyi Nagari

Alamar da ke nuna ingantacciyar gwamnati a tsarin dimokuradiyya ita ce ci gaba da karfafa ginshikinta. Tun bayan komawar Nijeriya mulkin dimokuradiyya a shekarar 1999, wannan shi ne babban kalubalen da ake fuskanta. A kowace shekara, duka a matakin mutum daya da kuma hukumomi, ana tsara buri da manufofi da ake nufin cimma, tare da bukatar sadaukarwa mai karfi domin aiwatar da su. Idan hangen nesa ya tabbata, kokarin cimma burin kuma yana karuwa sosai.

A ranar 29 ga Mayu, 2023, lokacin da Shugaba Bola Ahmed Tinubu ya hau mulki, taken gwamnatinsa ya mayar da hankali ne kan rage matsalolin tsaro da talauci, gaskiya da adalci a harkokin gwamnati da sarrafa dukiyar kasa, bunkasa ababen more rayuwa, da kuma inganta tattalin arzikin ‘yan Nijeriya.

• Babu Wanda Zai Iya Kora Ta Daga PDP —  Wike
• Alƙalai Da Lauyoyi Sun Yi Cirko A Gaban Kotu Bayan Fara Yajin Aikin Ma’aikatan Shari’a

A kan haka ne Shugaba Tinubu da mataimakinsa, Kashim Shettima, suka tashi tsaye wajen ganin an kawo sauyi a fannin tattalin arziki tare da duk karfin da suke da shi. Sun kwashe watannin farko cikin sarkakiya, inda suka tsaya tsayin daka da sararin zuba jari a duniya, duk a wani yunkuri na bayyana wa duniya saukin kasuwanci a Nijeriya da kuma dalilin da ya sa kasar za ta zama abin jin dadi da alfaharin masu zuba jari.

Babu shakka, shekaru biyun da suka wuce na Shugaba Tinubu da mataimakinsa Shettima sun bayyana abin da zai yiwu inda shugaban kasa ya tsunduma cikin yi wa al’ummarsa hidima ba tare da son kai ba, kuma mataimakinsa ya dukufa kan manufofin ubangidansa da manufofinsa. Sanata Shettima dai ya sha bayyana cewa zai ci gaba da biyayya ga Shugaba Tinubu, wanda ya bayyana a matsayin mai kawo sauyi, mai ginawa kuma jagora mai hangen nesa. A wurare daban-daban, ya sha ba wa ‘yan Nijeriya tabbacin cewa Shugaban kasar ya cika alkawuran da ya dauka a yakin neman zaben da ke kunshe a cikin ajandar sabunta fata na gwamnatin.

Shekaru biyu a kan mulki, a bayyane yake cewa tsarin tafiyar da harkokin gwamnati yana aiki. Tattalin arziki ya samu ci gaba mai kyau a cikin shekaru biyu da suka gabata kuma yana samun ci gaba sosai. Kamar dai yadda shugaban kasar ya ce ba zai samu jinkiri ba har sai an dawo da martabar Nijeriya a matsayin tattalin arzikin da ya kai dala tiriliyan 1 da kuma zuba jari, mataimakinsa, Sanata Shettima ya ci gaba da rike mukaminsa na shugaban majalisar tattalin arzikin kasa (NEC), tare da gudanar da ayyukan gwamnati masu ma’ana, shirye-shirye da tsare-tsare a ofishin mataimakin shugaban kasa.

Ga wasu daga cikin muhimman abubuwan da gwamnatin Tinubu ta kaddamar ta ofishin mataimakin shugaban kasa a cikin shekaru biyu da suka gabata:

Noma

Ta bayyana karara tun farkon shekarar 2025, lokacin da Shugaba Tinubu ke neman mukamin shugaban kasar nan, cewa noma ne zai zama babban abin da gwamnatinsa za ta sa a gaba. Ba abin mamaki ba ne ganin shugaban kasa ya cika wannan alkawari. Gwamnatin ta tsara wani tsari na zaburar da sake inganta harkar noma, kamar yadda a cikin shekaru 60 lokacin da Nijeriya ke da dala na gyada a Arewa, da koko a yamma da kuma dabino a gabas. Sannan Nijeriya ta samu isashshen abin da za ta ciyar da al’ummarta da kuma fitar da kayayyaki zuwa kasashen waje.

Don haka, mataimakin shugaban kasa Shettima ya shiga harkokin diflomasiyya na kasa da kasa don jawo hankalin masu zuba jari a noma. A matsayinsa na shugaban hukumar ta NEC, ya kasance yana kula da harkokin noma da dama. A gun taron koli na 3 na Belt and Road Initiatibe (BRI) da aka gudanar a kasar Sin a watan Nuwamban shekarar 2023, ya tallata Nijeriya a matsayin wurin zuba jari mai aminci ga bangaren aikin gona. A ziyarar da ya kai kasar Amurka don Babban Bankin Raya Afirka (AfDB) Norman Borlaug International Tattaunawar ta kasa da kasa ta Kyautar Abinci ta Duniya, ya nemi masu zuba jari su dauki alkawarin bunkasa fannin noma a Nijeriya.

Gwamnatin Tinubu, ta hannun ma’aikatar noma da samar da abinci, ta rattaba hannu kan yarjejeniyar fahimtar juna da wani kamfanin kera injinan noma na Amurka, John Deere. Hadin gwiwar na da nufin kafa wata tashar tarakta a Nijeriya don habaka injiniyoyin noma da samar da abinci. A karkashin yarjejeniyar, John Deere zai samar da taraktoci kusan 2,000 a duk shekara ga Nijeriya nan da shekaru biyar masu zuwa. Mataimakin shugaban kasar ya taka muhimmiyar rawa wajen fara wannan hadin gwiwa a ziyarar da ya kai kasar Amurka, inda ya gana da jami’an John Deere.

Har ila yau, hada-hadar kasashen duniya ta rubanya ayyukan noma na Bankin Raya Afirka (AfDB) a Nijeriya daga dala miliyan 500 zuwa sama da dala biliyan daya. Tasirin da wannan alkawari na AfDB ya haifar ya hada da kaddamar da shiyyoyin da gwamnatin tarayya ta samar na musamman a bangaren sarrafa noma (SAPZ) da aka gudanar kwanan nan a jihohin Kaduna da Kuros Riba domin farfado da harkar noma a Nijeriya tare da rage dogaro da abinci daga waje. An kera SAPZs don habaka tattalin arzikin karkara ta hanyar kara kima ga kayayyakin aikin gona, jawo jari, da rage rashin aikin yi ga matasa. Sauran an inganta takin zamani ga manoma, da kafa Agro-Rangers don magance matsalolin tsaron gonaki, da aiwatar da ayyukan noma na zamani.

A wani yunkuri na ci gaba da aikin noma mai suna Green Imperatibe Agricultural Project, mataimakin shugaban kasar ya jagoranci rattaba hannu kan cinikin dala biliyan 1.1 na Nijeriya da Brazil Green Imperatibe Project a fadar shugaban kasa. Wannan shiri na neman zamanantar da harkar noma a Nijeriya ta hanyar tallafa wa kananan manoma da hada su cikin sarkakiyar darajar duniya. Shirin bunkasa masana’antun noma na gwamnati da kamfanoni masu zaman kansu, Shettima ke daukar nauyin shirin Green Imperatibe Program a matsayin wani muhimmin bangare na dabarun gwamnati na bunkasa noma, kara yawan amfanin gona, da samar da Nijeriya mai dogaro da kanta wajen samar da abinci.

Alal misali, mataimakin shugaban kasa Shettima ya kaddamar da shirin bunkasa noma na gidauniyar Kashim Shettima a shekarar 2024. Wannan shiri na kashin kansa ya hada da raba muhimman kayan amfanin gona kamar taraktoci, iri, taki ga manoma masu cin gajiyar noma na shekarar 2024; Tallafin kudi na Naira 100,000 a kowane wata ga masu cin gajiyar 50 na tsawon watanni 4 a lokacin shuka, da kuma samar da kudaden farawa har zuwa Naira miliyan 30 ga kungiyoyin manoma don kafa gonakin kasuwanci.

Tsaron abinci

A tsawon tarihin bil’adama, noma ya kasance yana taka muhimmiyar rawa wajen ci gaban zamantakewa da tattalin arziki. Na farko, ingantacciyar hanyar noma tana tabbatar da samar da abinci, wanda shine tushe kuma mafi kyawun tsarin tsaro domin al’ummar da ba za ta iya ciyar da al’ummarta ba tana da rauni, kuma a zahiri tana zaune akan bom. Lokacin da Shugaba Tinubu ya hau mulki a shekarar 2023, roko na farko da ya yi shi ne ‘yan Nijeriya su dawo kasa, domin a cikinta akwai wadatuwa ta gaskiya.

A bisa umarnin shugaban kasa, mataimakin shugaban kasa Shettima ya kaddamar da sashin kula da tsarin samar da abinci na shugaban kasa (PFSCU), wani shiri na gwamnati na magance yunwa da karancin abinci a Nijeriya. PFSCU tana da alhakin yin amfani da albarkatu da tunani daga masu ruwa da tsaki, ciki har da gwamnonin jihohi, don sabunta hanyoyin noma, kara yawan amfanin gona, da mayar da Nijeriya kasa mai dogaro da abinci. Idan mutum yana da aminci ga abinci, yawanci yana nufin cewa akwai isasshen abinci mai inganci, yana da isassun kayan abinci don sayen abinci mai gina jiki, kuma yana da kwanciyar hankali don samun isasshen abinci a kowane lokaci.

NCP da gyaran fuska ga tattalin arziki

A shekarar 2023, mataimakin shugaban kasa Shettima ya kaddamar da kwamitin kula da harkokin kasuwanci na kasa (NCP) domin tafiyar da sauye-sauyen tattalin arziki na gwamnatin karkashin manifar Renewed Hope. Majalisar ta ci gaba da kasancewa wata babbar cibiya a tafiye-tafiyen Nijeriya na samun bunkasuwar tattalin arziki, tare da daidaita kalubalen sauye-sauye tare da bukatar ci gaba mai dorewa. A karshen shekarar 2023, mataimakin shugaban kasa Kashim Shettima ya jagoranci taron NCP na kasa da ya mayar da hankali kan sake fasalin babban bankin noma da kuma sake fasalin bankin (BOA). Wannan shiri dai ya taimaka matuka gaya wajen farfado da bankin da kuma kara inganta harkar noma a Nijeriya. Mataimakin shugaban kasar ya taka rawar gani wajen kokarin ganin an mayar da bankin na BOA zuwa wata cibiya mai karfin gaske wacce za ta iya bayar da ingantaccen tallafi ga manoma da masu sana’ar noma a fadin Nijeriya. A karkashin kulawar Shettima, an yi tataunawa game da kara ginshikin bankin BOA domin karfafa karfinsa na ba da lamuni da sauran ayyukan kudi ga bangaren noma. Ofishin mataimakin shugaban kasa yana aiki kafada da kafada da ma’aikatar noma da samar da abinci da sauran masu ruwa da tsaki domin daidaita ayyukan bankin BOA da kuma samar da sauki ga kananan manoma. Akwai shirye-shiryen yin amfani da fasaha don inganta bankin BOA, gami da yuwuwar bullo da ayyukan banki na zamani da aka kebance ga manoma. Hakan ya faru ne saboda mataimakin shugaban kasar ya sha ba da shawarar yin hadin gwiwa tsakanin BOA da cibiyoyin hada-hadar kudi na ci gaban kasa da kasa don kara yawan kudaden da ake ba da rancen noma.

Ciyarwa

A karkashin jagorancin mataimakin shugaban kasa Kashim Shettima a matsayin shugaban majalisar kula da tattalin arziki na kasa, Nijeriya ta kaddamar da shirin kawo sauyi mai suna Nutrition 774 Initiatibe, wani mataki mai tsauri na magance matsalar karancin abinci mai gina jiki a dukkanin kananan hukumomi 774. An kirkire shi bisa ka’idar “Shiri daya, rahoto daya,” shirin yana tabbatar da daidaitawa a cikin matakan tarayya, jihohi, da kananan hukumomi, tare da samar da abinci mai gina jiki a cikin zuciyar gudanarwa. Majalisar Tattalin Arziki ta kasa (NEC) ce ta amince da wannan shiri a hukumance, tare da kaddamar da wata yarjejeniya da gwamnonin jihohi 36 suka rattabawa hannu, wanda ke nuni da yunkurin da ba a taba yi ba a siyasance na kawo karshen rashin abinci mai gina jiki. Ya zuwa yau, sama da kwamitocin kananan hukumomi 200 akan abinci da abinci mai gina jiki (LGCFN) an kaddamar da su. Da farko kuma, an kafa kwamitocin majalisar wakilai kan abinci da abinci mai gina jiki a matakin tarayya da na jihohi don samar da goyon bayan majalisa da kuma fitar da fifikon kasafin kudi. A matsayin tsarin abinci mai gina jiki na farko da gwamnatin Nijeriya ta jagoranta, kuma daidai da Tsarin Ayyuka na Abinci da Gina Jiki na kasa, Nutrition 774 yana samar da tsari mai inganci, dandali mai bangarori daban-daban don daidaita dukkan jama’a, masu zaman kansu, da abokan ci gaba – a kusa da burin da aka raba na ingantattun kudade, ingantaccen lissafi, da sakamako mai ma’ana. Tsarin yana ba da damar mallakar gida da dacewa da al’adu, yana baiwa al’ummomi damar jagoranci wajen magance matsalar rashin abinci mai gina jiki dangane da yanayin al’adu, zamantakewa, da muhalli na musamman.

Ci gaban dan Adam (HCD) da ilimi

A wani bangare na kudirin sanya al’ummar kasar cikin manyan kasashe 80 na duniya a fannin tattalin arzikin duniya (HCI) ta hanyar gina ingantacciyar lafiya, ilimi da karfafawa Nijeriya, gwamnatin Tinubu ta kara kaimi ga shirin bunkasa jarin dan Adam na gwamnati (HCD) da nufin inganta ilimi, kiwon lafiya, da horar da kwararru a fadin kasar don bunkasa ci gaban tattalin arziki da samar da ma’aikata masu inganci. A karkashin jagorancin mataimakin shugaban kasa Shettima, NEC ta dauki matakin zuwa kashi na biyu (HCD 2.0), wanda ya mayar da hankali kan fannoni kamar daidaiton jinsi, sauyin yanayi, tattalin arzikin zamani, samar da abinci mai gina jiki. Har ila yau, yana da nufin magance rashin aikin yi, da sassa na yau da kullum, da karancin hadin gwiwar ma’aikata. Kimanin ‘yan Nijeriya miliyan 24 ne ke shirin cin gajiyar shirin gwamnatin tarayya na bunkasa jarin dan Adam, wanda ke da nufin inganta ilimi, kiwon lafiya, da horar da kwararru a fadin kasar. A yayin taron kwamitin gudanarwa na HCD, bP Shettima ya dage kan aiwatar da bayanai cikin hanzari na ilimi, lafiya, da shirye-shiryen ma’aikata a fadin jihohi. Don haka, ya kaddamar da shirin na HCD don lura da ci gaba a kan muhimman alamomi kamar rashin aikin yi ga matasa da kawar da talauci.

Har ila yau, mataimakin shugaban kasa, wanda ya aiwatar da manufar sake fasalin ilimi na Shugaba Tinubu, ya kaddamar da shirin Accelerated Senior Secondary Education Program (ASSEP), wani shiri na sake fasalin tsarin ilimi a Nijeriya da kuma sabunta tsarin samar da manhajoji. Wannan shirin yana magance matsaloli masu muhimmanci a fannin ilimi yayin da ake shirya dalibai don bukatun tattalin arzikin duniya mai saurin bunkasa.

MSMEs

MSME wani shiri ne da gwamnatin Tinubu ta bullo da shi don tallafawa da karfafa kananan masana’antu, kanana da matsakaitan masana’antu (MSMEs) a fadin Nijeriya, ciki har da bangaren noma. Mataimakin shugaban kasa Kashim Shettima ya taka rawar gani wajen daukar nauyin shirin MSME Clinics, inda ya kaddamar da shirin a jihohin Benue, Ogun, Enugu, Jigawa, Borno da Ekiti, tare da tallafin gwamnatin tarayya ga ‘yan kasuwa. Asibitocin MSME suna nufin habaka tattalin arziki da tallafawa kananan masana’antu, gami da kasuwancin noma, ta hanyar saukaka damar samun kudi, kasuwanni, kwarewa, da bin ka’idoji. Asibitocin MSME sun haifar da kaddamar da manyan cibiyoyin kayan zamani a cikin wadannan jihohin. Ana sa ran wuraren sayar da kayan ado za su samar da miliyoyin ayyukan yi.

Makamashi

A watan Afrilun 2025, Mataimakin Shugaban kasa Shettima ya kaddamar da Hukumar Kula da Tsare-tsare Mai Zaman Kanta ta Nijeriya (NISO) don magance matsalar wuta a kasa. Har ila yau, Shettima, a ganawar da ya yi da shugaban dandalin tattalin arzikin duniya da sauran masu ruwa da tsaki a duniya, ya jagoranci aikin sake bututun iskar gas na Afrika da tafkin Chadi. Wadannan ayyuka na da nufin magance karancin makamashi a Afirka ta Yamma, da karfafa Nijeriya wajen fitar da kayayyaki zuwa kasashen waje, da kuma karfafa karfin aikin gona a yankin Sahel.

Aikin samar da wutar lantarki mai karfin megawatt 181 a garin Aba na da matukar muhimmanci ga karfin samar da wutar lantarki a Nijeriya karkashin gwamnatin Tinubu, inda ya samar da wutar da ake bukata ga masu amfani da masana’antu da kasuwanci a yankin Kudu maso Gabas. Mataimakin shugaban kasar ya kuma kaddamar da dabarun hadin gwiwa tsakanin Kamfanin Neja Delta Power Holding Company Limited (NDPHC) da abokan huldar kamfanoni masu zaman kansu domin samar da wutar lantarki da aka sadaukar ga manyan kungiyoyin masana’antu. Wannan yunkurin ya fara ne da kamfanin masana’antu ta Agbara a jihar Ogun kuma tana da nufin samar da daidaito, ingantaccen wutar lantarki ba tare da bukatar kudin jama’a ba.

Jagorancinsa wajen gudanar da muhimman shawarwari na karkasa tsarin mulkin kasa, kamar yadda Shugaba Tinubu ya ba da umarni, wani sauyi ne na dabarar da za a bi wajen samar da ingantacciyar tsarin rarraba wutar lantarki da zai iya samar da wadatattun bukatu daban-daban na kasa da tattalin arzikin Nijeriya.

Farfado da tattaunawa tsakanin Nijeriya da Brazil

A watan Maris, mataimakin shugaban kasa Shettima, ya shirya shirye-shiryen farfado da huldar dake tsakanin Nijeriya da Brazil, wanda ya tsaya cik sama da shekaru goma. Tattaunawar yanzu an shirya don inganta hadin gwiwa a fannin noma, kiwon lafiya, fasahar soja, da yawon bude ido, wanda aka kafa akan tsarin tattaunawa tsakanin Brazil da Nijeriya dabarun tattaunawa mai zuwa.

RSPIC

Gwamnatin Tinubu ta kaddamar da shirin sake tsugunar da mutanen da rikici ya rutsa da su (RSPIC), wani shiri na kasa da kasa da nufin magance matsalolin jinkai da ’yan gudun hijirar cikin gida ke haifarwa a fadin Nijeriya. Aikin, wanda yake a matakin gwaji, ya maida hankali ne kan jihohi 7 da rikicin manoma da makiyaya ya shafa. Su ne Sokoto, Kebbi, Benue, Katsina, Zamfara, Neja, Kaduna. A shekarar da ta gabata ne mataimakin shugaban kasa, Shettima, wanda ya wakilci Shugaba Tinubu, ya jagoranci bikin kaddamar da fara aikin RSPIC a jihar Kaduna. Tun da farko, Shettima ya kaddamar da kwamitin gudanarwa da zai gudanar da aikin aiwatar da shirin na RSPIC, wanda ya cika alkawarin da Shugaba Tinubu ya yi na inganta rayuwar ‘yan Nijeriya da rikici ya shafa.

Yayin da babban abin da RSPIC ta fi mayar da hankali a kai shi ne samar da agaji da kuma gyara ga al’ummomin da ke fama da rikici, yana kuma da nasaba da kokarin da gwamnatin ke yi na magance matsalar karancin abinci a Nijeriya. Rikicin manoma da makiyaya ya yi tasiri sosai a yankunan da rundunar ta RSPIC ta kai, lamarin da ya kawo cikas ga noma da samar da abinci. Ta hanyar sake tsugunar da al’ummomin da rikice-rikicen ya shafa, RSPIC na da burin dawo da rayuwarsu da samun abinci, ta yadda za su ba da gudummawa ga babban burin inganta wadatar abinci a Nijeriya.

Hada-hadar kudi

Mataimakin shugaban kasa Shettima ya taka muhimmiyar rawa wajen inganta hada-hadar kudi da tattalin arziki a matsayin ginshikin ajandar ci gaban gwamnati. A watan Afrilun 2024, ya jagoranci rattaba hannu kan yarjejeniyar Aso Accord for Economic and Financial Inclusion, tare da hada kan masu ruwa da tsaki na tarayya da na jihohi, cibiyoyin hada-hadar kudi, da abokan huldar ci gaba a kan kudurin hade ‘yan Nijeriya sama da miliyan 30 da ba su da banki a cikin tattalin arzikin kasa. Ya bi wannan ne tare da kaddamar da tsarin gudanar da aiki na kasa da nufin mayar da Nijeriya mai tattalin arzikin dala tiriliyan 1 nan da shekarar 2030 ta hanyar inganta hanyoyin samun lamuni, biyan kudi na zamani, da kuma ilimin kudi. Kuma don inganta ci gaban tattalin arziki da hada-hadar kudi, Mataimakin Shugaban kasa, a cikin Fabrairu 2025, ya kaddamar da Kwamitin Shugaban kasa kan Harkokin Tattalin Arziki da Kudi (PreCEFI). Yunkurin hada-hadar kudi na gwamnatin ya kasance tsanin da ke taimakawa Nijeriya wajen kawo rayuka da dama.

Hakika, a farkon rabin wa’adin farko na Shugaba Tinubu a ofis za a iya kwatanta shi a matsayin labari na nasara mai ban mamaki da tasiri, imani da rashin yarda da manufofinsa na tattalin arziki, gyare-gyaren hukumomi da kuma ra’ayoyin ci gaba, musamman ma karkashin jagorancin bP Shettima, yana da ban sha’awa kamar yadda yake da almara.

Yayin da gwamnatin ke shiga tsakiyar wa’adin mulkinta na farko, ko shakka babu, hangen nesa, manufofinta, gyare-gyare, tsare-tsare na Shugaba Tinubu, za su yi tasiri matuka ga rayuwar ‘yan Nijeriya. Cikakken amanarsa ga ikon mataimakin shugaban kasa da duk sauran masu rike da mukaman gwamnati wajen tsarawa da aiwatar da shirye-shirye na ajandar sabunta fatan za su zaburar da su wajen bunkasa harkokin gudanar da mulki domin amfanin al’umma bakidaya.

Stanley shine mai taimaka wa Mataimakin Shugaban Ƙasa, Kashim Shettima, kan harkokin yaɗa labarai (Fassarawa: Sani Ahmad Giwa)